Ο μόλυβδος στη ζωή μας
20.04.23
BLOG
Δείτε ό,τι νεότερο συμβαίνει στην Ελληνικός Χρυσός
Share
Ο μόλυβδος (Plumbum, Pb) είναι ένα από τα αρχαιότερα μέταλλα και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον άνθρωπο πριν από περίπου 6.000 χρόνια. Ο μόλυβδος συναντάται στο φυσικό περιβάλλον σε μεταλλεύματα αργύρου-μολύβδου και ανακτάται κυρίως από τον γαληνίτη (PbS, περιεκτικότητα σε μόλυβδο περίπου 86% κ.β.). Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι και οι Ισραηλίτες κατασκεύαζαν δοχεία και σμάλτα κεραμικών με μόλυβδο. Ο μόλυβδος ήταν το αγαπημένο μέταλλο των Ρωμαίων και, λόγω των ιδιοτήτων του που παραμένουν αναλλοίωτες με την πάροδο του χρόνου, χρησιμοποιήθηκε ανά τους αιώνες σε σωληνώσεις και συγκολλήσεις όπως επίσης και σε στέγες και επενδύσεις κτιρίων για στεγανοποίηση.
Το 1783 ο Άγγλος έμπορος William Watts κατάφερε να κατασκευάσει βλήματα από μόλυβδο με τέλεια σφαιρικό σχήμα και διάφορες διαμέτρους. Ο Watts πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την σπουδαία ανακάλυψη του η οποία αξιοποιήθηκε από την πολεμική βιομηχανία της εποχής. Αξίζει να αναφερθεί ότι εργοστάσια παραγωγής μολύβδινων σφαιρών και σκαγιών για κυνήγι ή σκοποβολή λειτουργούσαν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010 στις ΗΠΑ και το τελευταίο εργοστάσιο έκλεισε μόλις πριν μια δεκαετία (το 2013).
Οι αρχαίοι εκτός από τις εξαιρετικές ιδιότητες γνώριζαν και την τοξικότητα του μετάλλου. O Ιπποκράτης σε κείμενο του περιγράφει κολικό σε μεταλλωρύχο και ο Νίκανδρος, κατά τον 2ο αιώνα π.Χ., παρατήρησε και κατέγραψε τη σχέση μεταξύ της χρόνιας έκθεσης σε μόλυβδο και συγκεκριμένων παθήσεων. Ο μόλυβδος που περιέχεται σε χρώματα ζωγραφικής όπως το κόκκινο, το κίτρινο και το λευκό, λέγεται ότι ήταν η αιτία για τα προβλήματα υγείας του Francisco Goya και του Vincent van Gogh. Ωστόσο, παραδόξως, κατά τον 18ο αιώνα ο μόλυβδος χρησιμοποιήθηκε και ως φάρμακο. Ο Γάλλος χειρουργός Thomas Goulard χρησιμοποιούσε ενώσεις του μολύβδου για εξωτερική χρήση, ενώ άλλοι γιατροί της εποχής θεωρούσαν το μόλυβδο ως εξαιρετικό φάρμακο για τη θεραπεία της επιληψίας.
Οι κυριότερες ενώσεις του μολύβδου οι οποίες χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα είναι: (α) ο λιθάργυρος (PbO), του οποίο το όνομα δηλώνει ότι είναι το λίθινο (άχρηστο) μέρος του μεταλλεύματος που παράγει το χρήσιμο μέταλλο (τον άργυρο), με εφαρμογές στην υαλουργία και την κεραμική, (β) το μίνιο (Ρb3Ο4) που χρησιμοποιείται στην παραγωγή ελαιοχρωμάτων με αντισκωριακές ιδιότητες, και (γ) οι οργανομολυβδικές ενώσεις TEL και TML, η χρήση των οποίων ως πρόσθετα βενζίνης εγκαταλείπεται προοδευτικά.
Η Ευρωπαϊκή οδηγία RoHS 2 του 2011 επιτρέπει την, περιορισμένης έκτασης, χρήση του μολύβδου στον ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό, ενδεικτικά σε μεγάλης κλίμακας σταθερά βιομηχανικά εργαλεία και στους φωτοβολταϊκούς συλλέκτες για παραγωγή ενέργειας από ηλιακό φως, όπως επίσης σε συγκολλητικά κράματα, επιστρώσεις επιφανείας των ηλεκτρικών/ηλεκτρονικών κατασκευαστικών στοιχείων και των πλακετών τυπωμένων κυκλωμάτων και σε συνδέσεις ηλεκτρικών καλωδίων, περιβλήματα και συνδέσμους κλειστού τύπου για συσκευές απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού.
Βασική χρήση του μολύβδου είναι στις μπαταρίες μολύβδου-οξέος των οχημάτων αλλά και σε μπαταρίες σύγχρονης τεχνολογίας που υποστηρίζουν τις διατάξεις αποθήκευσης «πράσινης» ενέργειας και τις τηλεπικοινωνίες. Αξίζει να αναφερθεί ότι ένα συμβατικό και ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο περιέχουν 12 και 10 κιλά μόλυβδο αντίστοιχα. Η βιομηχανία συσσωρευτών μόλυβδου δημιουργεί το 70% της παγκόσμιας ζήτησης μόλυβδου και οι εν λόγω συσσωρευτές βρίσκονται στην πρώτη θέση των καταναλωτικών προϊόντων που μπορούν να ανακυκλωθούν παγκοσμίως. Συνολικά, το 90% της παγκόσμιας κατανάλωσης μολύβδου χρησιμοποιείται σε προϊόντα που μπορούν να ανακυκλωθούν και για το λόγο αυτό, ο μόλυβδος έχει τον υψηλότερο ρυθμό ανακύκλωσης από όλα τα συνήθη μη σιδηρούχα μέταλλα.
Τα ορυκτά του μολύβδου απαντώνται σε πολλές περιοχές ανά τον κόσμο. Εκτός του γαληνίτη που είναι η κύρια εμπορική πηγή του μετάλλου, σημαντικές ποσότητες άλλων μολυβδούχων ορυκτών όπως ο κερουσίτης (Cerussite, PbCO3), ο αγγλεσίτης (Anglesite, PbCO4) και ο κροκοϊτης (Crocoite, PbCrO4) απαντώνται κυρίως στη Ναμίμπια, στην Ουαλία και την Αυστραλία αντίστοιχα.
Στην Ελλάδα, μεταλλεία αργυρούχου μολύβδου εντοπίζονται ιστορικά στη Σίφνο, την Κύθνο, τη Σέριφο και τη Σύρο. Από τα νησιά αυτά προήλθε ο μόλυβδος που χρησιμοποιήθηκε στους οικισμούς της ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου στις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ. Στη Σίφνο, η εκμετάλλευση μολύβδου άρχισε από την πρώιμη εποχή του χαλκού και συνεχίστηκε έως την κλασική περίοδο. Στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. αρχίζει και η συστηματική εξόρυξη μολύβδου στα μεταλλεία της Λαυρεωτικής.
Κατά την περίοδο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, τον 5ο αιώνα π.Χ., η μεταλλοτεχνία γνώρισε μεγάλη άνθηση και ο μόλυβδος χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή σφραγίδων, μέτρων βάρους (σταθμών), αγγείων, χρωμάτων, ψιμυθίων, κ.α. Εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός αντικειμένων από μόλυβδο έχουν εντοπιστεί στα νεκροταφεία της αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής περιόδου στη Μακεδονία και τη Θράκη.
Το 1875 ήταν το έτος σταθμός στην εξόρυξη μολύβδου στην Ελλάδα και ειδικότερα στην περιοχή της Λαυρεωτικής η οποία απέκτησε τόση έκταση και ένταση ώστε να απαιτηθεί η κατασκευή ενός ολοκληρωμένου συγκροτήματος παραγωγής του μετάλλου το 1895. Στο τέλος της δεκαετίας του 1920, η σημαντική πτώση της τιμής του μολύβδου και η σταδιακή εξάντληση των κοιτασμάτων κατέστησαν ασύμφορη την εξόρυξη και μείωσαν σημαντικά την παραγωγή έως το 1989 οπότε το μεταλλευτικό συγκρότημα διέκοψε οριστικά τη λειτουργία του.
Σήμερα, η βιομηχανική παραγωγή μολύβδου στην Ελλάδα γίνεται με την αξιοποίηση πολυμεταλλικού θειούχου μεταλλεύματος μολύβδου από το υπόγειο μεταλλείο της Ελληνικός Χρυσός στην Ολυμπιάδα Χαλκιδικής. Το μεταλλείο βρίσκεται σε φάση παραγωγής από το 2018 και ο μόλυβδος παράγεται στη μορφή συμπυκνώματος αργύρου-μολύβδου. Σύμφωνα με την καταγραφή των αποθεμάτων, η εξορυκτική δραστηριότητα στην Ολυμπιάδα θα διατηρηθεί τουλάχιστον έως το 2045.
Η παγκόσμια κατανάλωση μολύβδου ξεπερνά τους 11 εκατ. τόνους / έτος. Στις ΗΠΑ το 80% της ζήτησης καλύπτεται από ανακύκλωση ενώ στην Ευρώπη υπάρχει δευτερογενής παραγωγή του μετάλλου που καλύπτει το 60% της ζήτησης. Η παραγωγή μολύβδου παγκοσμίως έφτασε τους 4,5 εκατ. τόνους το 2022 με κύρια παραγωγό χώρα την Κίνα (2 εκατ. τόνοι από πρωτογενή εξόρυξη) και την Αυστραλία.
Είναι γεγονός ότι στον 21ο αιώνα ο μόλυβδος παραμένει αναντικατάστατος. Και είναι επίσης βέβαιο ότι χωρίς το μόλυβδο στη ζωή μας, ο κόσμος γύρω μας θα ήταν κυριολεκτικά ακίνητος.